Elektriğin Olduğu Yerde İş Sağlığı ve Güvenliği
Elektrik, yaşamın en önemli faktörlerinden biridir. Yaşamda insanlar sürekli elektrik ile iç içedir. Elektrik yaşamın her alanında kullanılmasına rağmen aslında çok da bilinmeyen noktalar içermektedir. Atom yapısında bulunan negatif yüklü parçacıklara elektron denmektedir. Elektronlar bütün atomların yapısında vardır. Elektrik enerjisini oluşturan akımı bu elektronlar sağlamaktadır. Basitçe anlatılılırsa, elektrik, negatif yüklü elektronların ve iyonların hareketi ile ortaya çıkan yük akımıdır. İletken maddelere bir elektrik uygulandığı zaman, elektronlar negatif yönden pozitif yöne doğru hareket etmektedir. Buna elektrik akımı denmektedir ve amper olarak ölçülmektedir.
Bir elektrik devresinde, gerilimin karşısına bir direnç konacak olursa, direncin izin verdiği kadar elektron geçebilir, yani elektrik akımı geçebilir. Elektrik akımı esas olarak iki türlüdür:
- Doğru akım, zamana bağlı olarak şiddeti ve yönü değişmeyen elektrik akımıdır. Elektronik devrelerde genelde doğru akım kullanılmaktadır. İdeal olanı, doğru akımın sabit olmasıdır. Piller en sabit doğru akım kaynaklarıdır.
- Alternatif akım, zamana bağlı olarak şiddeti ve yönü değişen elektrik akımıdır. Genel olarak yüksek güçlü elektrik motorlarında ve büyük elektrik devrelerinde alternatif akım kullanılmaktadır. İşyerlerinde ve evlerde kullanılan elektrik akımı da alternatif akımdır. Buzdolabı, bulaşık makinesi, çamaşır makinesi ve vantilatörler alternatif akımla çalışmaktadır. Ancak televizyon, video ve müzik seti gibi cihazlar alternatif akımı doğru akıma çevirerek kullanmaktadır.
Etkin değeri 1000 Volt’un altında olan fazlar arası gerilime alçak gerilim, bunun üzerinde olan gerilime yüksek gerilim denmektedir. Kısa devre, birbirlerine karşı gerilim altında olan iletkenler arasında elektrik akımının direnci düşük olan yoldan geçmesi ile oluşmaktadır. Kaçak akım ise, bir elektrik devresinde elektrik akımının, çeşitli nedenlerle, bulunmaması gereken iletken kısımlara geçmesi ile oluşmaktadır. Bir yalıtkanlık hatası sonucunda geçen elektrik akımları hata akımdır. Hata akımı ya toprak teması ile oluşur ya da bir kısa devre akımı ile.
Elektrik söz konusu olduğunda en önemli nokta kontrollü kullanım ve güvenlik önlemlerinin alınmasıdır. İşletmelerde elektrik kullanan cihazların ve elektrik tesisatının güvenli çalışmasını sağlayan cihazların birlikte bulunduğu donanıma elektrik panosu adı verilmektedir. Burada elektriğin, binada bulunan cihazlara dağıtılmasında kullanılan malzemeler ve kablolar yer almaktadır. Bu malzemeler, elektrik sayacı, elektrik baraları, kondansatörler, güç kontaktörleri, regler, voltmetre ve ampermetre gibi ölçü aletleri, kontrol rölesi, güç rölesi, kesici şalterler, elektrik sigortası, bazı kontrol ve komuta düğmeleri, sinyal lambası ve ekran gibi malzemelerdir.
Elektrik pano firmaları tarafından, istenilen ölçülere göre elektrik panoları üretilmektedir. Önemli olan, elektrik panosunun montajı yapılırken, kritik parçaların birbirleri ile temas etmesini önlemektir. Aksi halde oluşacak kısa devre akımları istenmeyen hasarlara yol açabilir.
Elektrik pano montajı yapıldıktan sonra mutlaka topraklama yapılmalıdır. Çünkü topraklama ile insanların can ve mal güvenliği sağlanmış olmaktadır. Ayrıca topraklama ile hem elektrik panosu ve üzerindeki malzemeler, hem de bu panoyu kullanan kişiler korunmuş olmaktadır.
Elektrik Panosu Muayenesinin Esasları Nelerdir?
Elektrik panolarının bakımlarının yapılması şu açılardan önemlidir:
- Çalışanların sağlığı ve iş güvenliği sağlanmış olmaktadır.
- Çalışma ortamında ve yaşam alanlarında yüksek konfor sağlanmış olmaktadır.
- Elektrikli cihazların güvenliği sağlanmış olmaktadır.
- İşletmede elektrik ekipmanlarının dağınık ve düzensiz durmaları engellenmiş olmaktadır.
- Kullanılan ekipmanların ömrü uzatılmış olmaktadır.
- Olası arızalar önlendiği için işletmenin bu yüzden katlanacağı maliyetler düşürülmüş olmaktadır.
- Kaza durumlarında ortaya çıkacak zaman ve üretim kayıpları engellenmiş olmaktadır.
Bu nedenle işletmeler açısından elektrik panolarının bakımı önemlidir. Esas olarak elektrik panolarının düzenli bakımlarının yapılması, iş güvenliği, işçi sağlığı ve iş süreçlerinin aksamaması bakımlarından işletmelerin yararınadır. Kısaca işletmeler için elektrik panolarının önemi tartışılmaz ve belli periyodlarda konusunda uzman personel tarafından kontrol edilmesi gerekmektedir.
Bu düzenli kontroller ile, elektrik sistemindeki eskimiş ve yenilenmesi gereken kablo, kontaktör, fan, kondansatör, trafo, sigorta, ups ve röle gibi ekipmanların bakımları yapılmış olmaktadır.
Elektrik panolarının periyodik testleri, topraklama kablosu muayenesi, yalıtım testi, elektriksel işlevsellik testi, koruma önlemleri ve koruma devrelerinin elektriksel sürekliliği testleridir. Güvenlik açısından yapılması gereken bu testler zorunludur.
Elektrik güvenliğini sağlamak amacı ile bir çok yasal düzenleme yapılmıştır. İşte bunlardan başlıaca olanlar:
- Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği
- Elektrik İç Tesisler Yönetmeliği
- Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği
- Elektrik Enerji Tesisleri Proje Yönetmeliği
- Elektrik ile ilgili Fen Adamlarının Yetki ve Sorumlulukluları Hakkında Yönetmelik
Bunların yanı sıra Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 2013 yılında yayınlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nin Bakım, Onarım ve Periyodik Kontroller İle İlgili Hususlar başlıklı ekinde (Ek 3), Tesisatlar başlığı altında, bu tür kontrol ve muayene işlemlerinin, elektrik mühendisleri, elektrik teknikerleri ya da yüksek teknikerler tarafından yapılması gerektiği açıklanmıştır. Ayrıca yukarıda sayılan yasal düzenlemelerde yer alan esaslar saklı kalmak koşulu ile, yapılacak kontroller sırasında şu standart esas alınmalıdır:
- TS EN 60079-14:2014 Elektrikli cihazlar - Patlayıcı ortamlarda kullanılan - Bölüm 14: Elektriksel tesislerin tasarımı, seçimi ve monte edilmesi
Yine bu yönetmelik esalarına göre, ilgili yasal düzenlemelerde ve standartlarda aksine bir süre belirtilmemişse elektrik panolarının her yıl en az bir kere muayene ettirilmesi gerekmektedir.
Elektrik panolarında arızalara yol açabilecek birçok faktör bulunmaktadır. Örneğin, statik elektriklenme, olarak gerilim yükselmesi, tekrarlanan aralıklarla toprak ve faz arasında kısa devre olması, transformatör bağlantıları, yıldırım düşmesi, elektrik şebekesinde gerçekleştirilen anahtarlama işlemleri ve şebekenin herhangi bir noktasında oluşan arızalar.
Kısaca kompleks yapıların yaygınlaşması ile birlikte insanlar bu yapılar üzerinde daha fazla kontrol kurmak istemektedir. Elektrik şüphesiz ki yaşamı kolaylaştırmaktadır ama elektriğin kontrollü kullanılması daha fazla önem taşımaktadır. Kontrol ile birlikte en önemli faktör güvenliktir. Bu nedenle elektrik panolarının tasarımı, üretilmesi, kurulması ve düzenli kontrollerinin yapılması büyük önem taşımaktadır.
