Basınçlı kapların üretiminde kullanılan malzemelerin seçiminde, malzemenin akışkana karşı olan direnci, kaynak edilebilirliği, mekanik ve termal yükler ve piyasa koşulları gibi öngörüler ile hareket edilmektedir. Üretimde en uygun malzemelerin seçiminde kaynak edilebilirliğe etkisi olan şu faktörler dikkate alınmaktadır: malzemenin kimyasal yapısı, gerilmelerin etkisi, kaynak işlemi sırasındaki ısıl değişimler ve malzemenin kalınlığı. Örneğin kaynak işlemi sırasında çelik malzemelerde, yüksek ısının etkisi ile devamlı değişmeler meydana gelmektedir. Bu nedenle kaynak kabiliyeti yüksek çeliklerde, özel önlemler alınmadan ve bu değişmeler kaynaklı yapıda sorun yaratmadan kaynak işlemleri yapılabilmektedir. Eğer çelik malzeme sınırlı kaynak kabiliyetine sahip ise, normal bir kaynak işlemi bile kaynak yapılan üründe ciddi problemelere yol açan değişmelere neden olabilir. Örneğin kaynak işlemi sırasında ya da sonrasında çatlaklar oluşabilir veya mukavemet değerlerinde düşmeler ortaya çıkabilir. Bu nedenle bu tür malzemelerde kaynak işmeleri öncesinde özel önlemlerin alınması gerekmektedir.
Bu arada üretim çalışmaları başlamadan önce belirlenen malzemenin birleştirilmesi sırasında kullanılacak kaynak sarf malzemesinin, uygulanacak kaynak yönteminin ve kaynak parametrelerinin uygun olup olmadığının, kaynak yöntemi doğrulama çalışmaları ile onaylanması gerekmektedir. Kaynaklı imalatta bir başka önemli nokta da kaynaklı imalat yapacak kaynakçı veya kaynak operatörlerinin yeterli eğitime, deneyime ve kabiliyete sahip oldup olmadıkları, kaynakçı belgelerinin bulunup bulunmadığı kontrol edilmelidir. Bu sayılan koşullar, öngörülen kaynak kalitesinin elde edilmesi açısından son derece önemlidir. Bu arada birleştirilecek malzemelerin kalınlıkları ve boyutları da uygun olmalıdır.
Genel olarak basınçlı kaplarda, malzeme kalınlığına bağlı olarak tek taraflı veya çift taraflı, ancak tam nüfuz etmiş kaynak yöntemi uygulanmaktadır. Uygulanan başlıca kaynak yöntemleri, tozaltı kaynak yöntemi, elektrik ark kaynağı ve gaz altı kaynak yöntemidir. Genelde uygulanacak kaynak yöntemi, yapılan imalatın imkanlarına bağlı olmaktadır. Ancak her yöntem kendi içinde avantaj ve dezavantajlara sahiptir.
ISO 3834 Kaynaklı İmalat Yönetim Sistemi Nedir?
Kaynak çalışmalarında en önemli nokta, tamamlanan kaynağın içinde zor tespit edilen hataların olmasıdır. Bu hataların büyük bir kısmı kaynağın kalitesi ile doğrudan ilgilidir ve ancak tahribatlı muayene yöntemleri ile ortaya çıkarılabilir. Kaynak hatalarının çok az bir kısmı tahribatsız muayene yöntemleri ile anlaşılmaktadır. Bu nedenle aslolan kalitenin tasarım ve üretim aşamalarında sağlanmasıdır. Bunun sağlanabilmesi de bütün süreçlerin etkin bir kalite kontrol sistemi ile denetlenmesine bağlıdır.
Bu yöndeki ilk çalışmalar, EN 729 standart dizisidir. 1994 yılında Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) tarafından yayınlanan bu standartlar, metalik malzemelerin ark kaynağında kalite kriterlerini tanımlamaktadır. Diziyi oluşturan standartlar şunlardır:
- EN 729-1 Kaynak için kalite şartları - Metalik malzemelerin füzyon kaynağı – Bölüm 1: Seçme ve kullanma esasları
- EN 729-2 ... Bölüm 2: Kapsamlı kalite gerekleri
- EN 729-3 ... Bölüm 3: Standart kalite gereklilikleri
- EN 729-4 ... Bölüm 4: Temel kalite gereksinimleri
İşletmeler tarafından bu standartlar dizisi, yakın zamana kadar kullanılmıştır. Ancak Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) aynı konuda ISO 3834 standartlar dizisini yayınlanmıştır. İçerik olarak her iki standart dizisi de benzer özellikler taşımaktadır. ISO 3834 standardı metalik üretim yapan işletmelerde, kaynak çalışmaları için yol gösterici niteliktedir.
Uyulamada her iki standardın da yer alması bir takım karışıklıklara yol açınca Avrupa Standardizasyon Komitesi ile Uluslararası Standartlar Örgütü 2005 yılında toplanmışlar ve aralarında anlaşarak ISO 3834 Kaynaklı İmalat Yönetim Sistemi standardını yayınlamışlardır. Bu şekilde artık EN 729 standartlar dizisi uygulamadan kalkmış ve kaynaklı imalat sektöründe sadece ISO 3834 standardı uygulanmaya başlanmıştır. Ülkemizde de Türk Satandartları Enstitüsü ISO standartlarını esas alarak şu standartları yayınlamıştır:
- TS EN ISO 3834-1 Metalik malzemelerin ergitme kaynağı için kalite şartları - Bölüm 1: Uygun kalite şartları seviyesinin seçimi için kriterler
- TS EN ISO 3834-2 ... Bölüm 2: Kapsamlı kalite şartları
- TS EN ISO 3834-3 ... Bölüm 3: Standard kalite şartları
- TS EN ISO 3834-4 ... Bölüm 4: Temel kalite şartları
- TS EN ISO 3834-5 ... Bölüm 5: ISO 3834-2, ISO 3834-3 veya ISO 3834-4 standartlarının kalite şartlarına uygunluğunun teyidi için gerekli dokümanlar
Bugün Avrupa Birliği direktiflerinde de ISO 3834 standardına atıfta bulunulmaktadır. Örneğin 97/23/EC46 sayılı Avrupa Birliği basınçlı kaplar direktifi ve EN 13814 Oyun ve eğlence alanı yapıları ve makinaları - Güvenlik standardı gibi.
ISO 3834 Kaynaklı İmalat Yönetim Sistemi İşletmelere Ne Kazandırmaktadır?
ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi genel bir kalite belgelendirmesidir ve özellikli bir faaliyetin üretim süreçlerinin yürütülmesini ya da farklı malzemelerle çalışılmasını tam anlamıyla karşılamamaktadır. Bu nedenle kaynaklı imalat yapan işletmelerin, bağımsız, tarafsız ve yetkin bir belgelendirme kuruluşu tarafından TS EN ISO 3834 standardına göre ayrı değerlendirilmesi ve belgelendirilmesi gerekmektedir. Ancak bu belge sayesinde işletmeler ticari bir değer kazanmış olmakta ve gerçekleştirilen üretim süreçleri ile, istenilen kalitede belli ürünler sunulması müşteriler için daha fazla güven sağlamaktadır. ISO 3834 standardının giderek yaygınlaşması, işletmelerin yetkinliklerini belgelendirmelerine imkan vermektedir. ISO 3834 belgesine sahip olan işletmelerin bu şekilde elde ettiği kazanımlar şunlardır:
- ISO 9001 standardının kaynak ile ilgili gereklilikleri tam olarak karşılanmış olur
- İşletmede iş tekrarı, onarım ve tamir gerektiren durumlar azalır
- Faaliyetler planlanan süre içinde tamamlanır
- İşletmenin iç ve dış piyasada itibarı ve tanınırlığı artar
- Kaynak çalışmaları daha verimli koordine edilir
- Çalışanların iş tatmini artar ve işletmede proaktif işgücü elde edilir
- İşletmede, farklı özellikteki işlere daha kolay teklif verilebilir
- Yeni teknolojiler verimli kullanılır ve maliyetler düşürülür
- İşletmede kaynaklı imalat kalitesi artar
- İşletmenin müşteriler nezdinde güvenilirliği yükselir
