Neden İş Güvenliği?
İstatistikler hiç de güzel rakamlar ortaya koymamaktadır. 2010 yılında yapılan bir çalışmaya göre, ülkemizde 1,4 milyona yakın işyeri faaliyet göstermektedir ve bu işyerlerinde 10 milyonun üzerinden çalışan bulunmaktadır. Bu işyerlerinde 63 bin civarında iş kazası ve 500’ün üzerine meslek hastalığı meydana gelmiştir. İş kazaları ve meslek hastalıkları yüzünden yaşamını kaybdeden çalışan sayısı 1500’e yakındır. Sürekli çalışamaz duruma düşen çalışanların sayısı ise 2 binin üzerindedir. Yaşanan bu olaylar yüzünden kaybedilen işgünü sayısı da 1,5 milyondan fazladır. Bu durumun gayri safi yurtiçi hasılanın 50 milyar TL’sını götürdüğü tahmin edilmektedir. Maddi kayıplar her ne kadar giderilebilir olsa da can kayıplarının telafisi ne yazık ki mümkün olmamaktadır.
Bu gerçeklerden yola çıkılarak 2010 yılında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılmıştır. Ancak iş sağlığı ve güvenliği için alınması gereken önlemler, bir maliyet olarak değil, çalışanların daha huzurlu ve güvenli çalışmaları ve daha verimli olmaları açısından öncelikli olmalıdır.
Ülkemizde faaliyet gösteren işletmelerin hemen hemen tamamını, 250 kişiden az çalışanı bulunan KOBİ’ler oluşturmaktadır. Toplam çalışan nüfusun yüzde 84 kadarı da bu işyerlerinde çalışmaktadır. Ve meydana gelen iş kazalarının yüzde 80’i bu işyerlerinden olmaktadır. Bakanlık tarafından söz konusu kanun çıkarılırken, büyük veya küçük işletme ayırımı gözetilmemiştir. Hatta özel sektör ve kamu sektörü ayırımı da yapılmamıştır. Önemli olan çalışanların iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasıdır. Ancak başka bir önemli nokta da bu yasal düzenleme esaslarının amacına ulaşabilmesi, ilgili bütün tarafların benimsemesi ve uygulamaya geçirmesi ile mümkün olacaktır.
Söz konusu İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda, kuralcı bir yaklaşım benimsemek yerine, önleyici bir yaklaşım benimsenmiştir. Yasa esaslarına göre işletmeler, faaliyet gösterilen sektöre ve yapılan işin niteliğine bakılarak tehlike sınıflarına ayrılmaktadır. Artık bütün işyerlerinde iş güvenliği uzmanı ve işyeri doktoru gibi konusunda eğitimli ve deneyimli uzman bir çalışan bulunacaktır. 10’dan az çalışanı olan işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği için yapılacak harcamalar konusunda devlet destekleyici olacaktır.
Yasa esaslarında göre iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek için işletmelerin önceden risk değerlendirmesi yaptırmaları gerekmektedir. Ayrıca çalışanlar belli dönemlerde sağlık kontrollerinden geçirilecektir. İşletmede karşılaşılacak iş kazaları ve meslek hastalıkları kayıtları daha etkin tutulacaktır.
Elliden fazla çalışan bulunan işletmelerde, iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurulacaktır. İşletmelerde ayrıca acil durum planları yapılması gerekmektedir. İşletmeler iş sağlığı ve güvenliği konusunda sahip oldukları hak ve sorumlulukları çalışanlara açıklamak zorundadır. Bu şekilde çalışanlar da işletmede iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine daha etkin şekilde katılmak zorundadır. Çalışanlar, herhangi bir tehlike durumunda çalışmaktan kaçınma hakkına sahiptir. Çalışanlar için yaşamsal bir tehlike görülüyorsa, işletmenin tamamında veya bir kısmında çalışmalar durdurulabilecektir.
Kısaca büyük kaza riski taşıyan işletmelerin faaliyete geçmesi ve sürdürebilmesi için, güvenlik raporu ve kaza önleme politika belgesine sahip olmaları gerekmektedir.
Makinaların Güvenlik Muayenesi Nedir?
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yayınlanan Makine Emniyeti Yönetmeliği, makinaları, değiştirilebilir ekipmanlarını, güvenlik aksamlarını, kaldırma aksesuarlarını, zincir, kayış ve halatlarını, sökülebilir mekanik aktarma donanımlarını ve kısmen tamamlanmış makinaları kapsamaktadır.
İşletmelerde kullanılan her türden makinaların, üretilme amacına uygun şekilde kurulduğu, düzenli bakımlarının yapıldığı ve kendisinden beklenen amaçlar doğrultusunda kullanıldığı takdirde, insan sağlığına ve mal güvenliğine zarar vermemeleri gerekmektedir. Söz konusu yönetmelik, bu özelliklere sahip makina ve ekipmanlarının piyasaya sunulmaları ve işyerlerinde kullanılmaları için,
- Tasarım ve üretim aşamalarında uyulması gereken temel güvenlik koşullarını
- Takip edilmesi gereken uygunluk değerlendirme süreçlerini ve
- Uygunluk değerlendirme çalışmaları yapacak onaylanmış kuruluşların görevlendirilmesine yönelik asgari kriterlerini düzenlemektedir.
Söz konusu yönetmelik Avrupa Birliği tarafından çıkarılan 2006/42/EC sayılı direktif doğrultusunda hazırlanmıştır. Yönetmelik kapsamına giren makinaların ve ekipmanların hangileri olduğu, yönetmelikte ayrıntılı bir şekilde tanımlanmıştır. Basitçe ifade etmek gerekirse, şu özelliklere sahip araçlar ve ekipmanları makina olarak kabul edilmektedir:
- Kısmen tamamlanmış makinalar dışında kalanlar
- İnsan ve hayvan gücü dışında kendi hareket kabiliyeti olanlar
- Belli bir uygulama amacı ile biraraya getirilmiş parçalardan oluşan ve bu parçaların en az biri hareketli olanlar
- Sadece bir ulaştırma aracına bağlandığı zaman ya da bir binaya kurulduğu zaman çalışma yeteneğine sahip olanlar
- Bir bütün olarak çalışacak şekilde tasarlanan ve yönetilenler
Bu yasal düzenlemeler sayesinde makinaların ve donanımlarının güvenlik muayenelerini yaptırmakla işletmelerin elde edeceği faydalar şunlar olmaktadır:
- İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önüne geçmek
- Güvenli bir çalışma ortamı kurmak
- Üretim verimliliğini arttırmak
- Çevre kirliliğini önlemek
Makinaların güvenlik muayeneleri, işletmelerin kendi bünyelerinde kuracakları ve sadece bu işi yapmakla görevli çalışanların bulunacağı üniteler tarafından yapılabileceği gibi, bu hizmeti tarafsız, bağımsız, güvenilir, hızlı ve kaliteli olarak veren muayene kuruluşları tarafından da yapılmaktadır. Muayene kuruluşları, söz konusu yönetmelik kapsamında düşük risk grubuna giren makinaların ve donanımlarının, yönetmelik kriterlerine uygun olup olmadıklarını test ve kontrol muayene etmektedir. Bu test ve muayene çalışmaları, konularında deneyimli ve eğitimli mühendisler tarafından yapılır ve bir rapor hazırlanarak işletmeye teslim edilir. Bu çalışmalar için muayene kuruluşları işletmelerden, ürüne yönelik teknik dokümanları ve kontrol edilecek ürün örneklerini görmek isteyecektir.
Bu çalışmalar sırasında dikkate alınan birkaç standart şunlardır:
- TS EN ISO 12100 Makinalarda güvenlik - Risk değerlendirilmesi ve risk azaltılması
- TS EN 60204-1 Makinalarda güvenlik - Makinaların elektrik donanımı
Söz konusu yasal düzenleme kapsamına giren makinaların piyasa gözetimi ve denetimi, Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği esasları gereğince resmi kuruluşlar tarafından yapılmaktadır.
