Kaldırma ve İletme Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği
İnsanlar, sadece ellerini kullanarak kendi güçleri ile yerinden kaldırıp taşıyamayacakları yükleri, bir yerden belli uzaklıkta başka bir yere götürmek ve yerleştirmek için yüzyıllardır çeşitli şekillerde ve boyutlarda kaldırma ve taşıma araçları kullanmıştır. Sanayileşmenin büyük ivme kazanması ile birlikte kaldırma ve indirme işleri daha çok yapılmaya başlanmış ve gittikçe de kapasite ihtiyacı ortaya çıkmaya başlamıştır. Günümüzde geliştirilen çeşitli özellikteki bu tip araçlar sayesinde yüklerin taşınması sorun olmaktan çıkmıştır.
Bu şekilde işletmeler açısından bir yandan verimlilik artışı sağlanırken, bir yandan da işletmede emek ve zaman kayıplarının önüne geçilmiştir. Çalışanlar daha az güç harcayarak çok daha fazla iş yapmaya başlamıştır. Ancak diğer yandan bu tür araçlar kullanılırken, yükler yüksekte taşındığı için, iş kazaları artmaya başlamış ve can ve mal kayıplarına neden olabilecek riskler ortaya çıkmıştır. Bu tür kazalar ile karşılaşılması durumunda ortaya çıkacak zararlar, yükün yerde taşınması sırasında olabilecek kaza zararlarına göre daha fazladır.
Kaldırma ve iletme çalışmalarında yaşanan kazalar, taşınmakta olan yüke, kullanılan kaldırma ve iletme makinasının kendisine ve işletmenin çalışma ortamına zarar vermekte, işletmede işlerin durmasına, zaman, emek ve maliyet kayıpları olmasına, işletmenin piyasada itibar kaybetmesine hatta çalışan insanların ölmesine veya yaralanmasına neden olmaktadır.
Basitçe tanımlamak gerekirse, kaldırma ve iletme araçları, yüklerin, bulundukları yerden kaldırılmasında ve istenilen noktada yere indirilmesinde ve istiflemesinde kullanılan makinalardır. Bu araçların bir kısmı kısa mesafelerde yükün taşınması için de kullanılmaktadır. Yüklerin ağır olması yüzünden kaldırma ve iletme makinaları çalışırken her zaman tehlike söz konusudur. Bu yüzden, temel sağlık ve güvenlik koşulları sağlanmadan kullanılmaması gerekmektedir. Genel olarak bu tür makinaların kullanılması sırasında karşılaşılan kazaların nedenleri şunlardır:
- Bu araçlar üretilirken hata yapılmış olabilir
- Bu araçların işletmede kurulması sırasında montaj hataları yapılmış olabilir
- Bu araçların bakım ve kontrolleri istenilen sıklıkta ve yeterli düzeyde yapılmamış olabilir
- Bu araçları kullanan operatörler ehliyetsiz, bilgisiz veya dikkatsiz olabilir
Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Kuruluşu tarafından yapılan bir çalışmada bu tür makinaların neden olduğu başlıca iş kazaları şu şekilde tespit edilmiştir:
- Kaldırma makinelerinin elektrik hatları ile temas etmesi (kazaların yüzde 45’i bu yüzden olmuştur)
- Çalışırken makinanın altında durulması
- Çalışma sırasında makinanın devrilmesi
- Yanlış yükleme yüzünden yükün makinadan düşmesi
- Makinaların düzenli yapılması gereken bakım ve kontrollerinin yapılmamış olması
- Yanlış yükleme yüzünden bomun (vinçlerde ağırlık taşıyan kolun) çökmesi
- Hatalı kullanım yüzünden karşı ağırlığın makinanın çalışmasına zarar vermesi
- Makinanın destek ayaklarının hatalı kurulmuş olması
- Makinanın bağlama elemanlarının hatalı olması
Mobil Vinç Nedir, Mobil Vinç Muayene Esasları Nelerdir?
Kaldırma ve iletme araçları bugün oldukça fonksiyonel şekilde üretilmemektedir ve sanayide birçok sektörde farklı amaçlar için kullanılmaktadır. En fazla kullanım alanları inşaat, madencilik, liman işleri, yol yapım ve fabrikalardır. Yaygın olarak kullanılan ve her geçen gün daha fazla önemi artan başlıca kaldırma ve iletme araçları vinçler, forkliftler ve asansörlerlerdir.
Bunlar arasında vinçler, yükleri kaldırmak, genelde bir yöne dönerek, bazen hareket ederek bu yükleri taşımak, yüklemek veya boşaltmak gibi işlerde kullanılan makinelerdir. Farklı tip ve özelliklerine göre kapasiteleri değişen vinçler, yatay veya düşey hareket kabiliyeti sayesinde her türlü yükün taşınması için uygundur. Vinçlerin, hareket yeteneklerine, veya kaldırma yeteneklerine ya da kumanda sistemlerine bağlı olarak farklı türleri bulunmaktadır.
Mobil vinçler, bir hareketli vinç modelidir. Kabinli ve kabinsiz türleri bulunmaktadır. Mobil vincin elektronik veya mekanik kumanda sistemleri, kabinli modellerde kabin içinde, kabinsiz modellerde ise kabin dışında bulunmaktadır ve vinç bu kumanda panelinden yönetilmektedir. Mobil vinçlerin bir kısmı elektrikle bir kısmı ise yakıtla çalışmaktadır. Kapasitesine göre yüksek tonajlı iş makineleri arasındadır. Bu vinçler açık alanda kullanılabileceği gibi kapalı alanlarda da kullanılmaktadır.
Mobil vinçlerin belli başlı avantajları şunlardır: her yere taşınabilir olması, ulaşımının kolay olması, özellikle kısa mesafeler için kullanım kolaylığı sağlaması ve pratik olması. Buna karşılık mobil vinçlerin bazı dezavantajları da vardır. Örneğin, çok ağır yükler için uygun değildir. Sadece kısa mesafede yük taşımak için uygundur, uzun mesafede pratik değildir. Yükler taşınırken tehlikelere açıktır. Özellikle eğimli alanlarda vincin devrilme riski yüksektir.
Ancak bütün kaldırma ve iletme araçlarında olduğu gibi mobil vinçler de gerekli önlemlerin alınmamış olması veya düzenli bakımlarının yaptırılmamış olmasına bağlı olarak çalışanların can güvenliği ve işletmenin mal güvenliği açısından riskli araçlar arasındadır. Herşeyden önce mobil vinçlerin, eğitimli, deneyimli ve ehliyetli operatörler tarafından kullanılması gerekmektedir.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 2013 yılında yürürlüğe konulan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği esaslarına göre mobil vinçler çalışanların sağlığı ve işletmelerin mal güvenliği bakımından tehlikeli araçlar sınıfında kabul edilmiştir. Yönetmeliğin Bakım, Onarım ve Periyodik Kontroller İle İlgili Hususlar başlıklı ekinde (Ek 3), mobil vinçler kaldırma ve iletme araçları grubunda sayılmıştır ve ilgili yasal düzenlemelerde başka bir süre öngörülmemişse, mobil vinçlerin yılda en az bir defa düzenli muayane ve kontrollerinin yaptırılması gerekmektedir.
Bu yönetmelik ekinde mobil vinçlerin muayene işlemlerinde dikkate alınması gereken standartlar sayılmıştır. Bu standartlardan bir kaçı şunlardır:
- TS 10116 Kaldırma ve taşıma makinaları - Vinçler - Muayene ve deney metotları
- TS EN 13157 Vinçler (krenler) - Güvenlik - Elle tahrik edilen kaldırma teçhizatı
- TS ISO 12480-1 Vinçler - Emniyetli kullanım - Bölüm 1: Genel
- TS ISO 4309 Vinçler - Tel halatlar - Muayene ve hizmet dışı bırakmak için uygulama kuralları
- TS EN 12385-3 Çelik tel halatlar - Güvenlik - Bölüm 3: Kullanım ve bakım bilgileri
