Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından iş sağlığı, bütün mesleklerde çalışanlar açısından, çalışanların ruhsal, bedensel ve sosyal yönlerden iyi olma durumlarının en üstün seviyede tutulması, bu durumun sürdürülmesi ve geliştirilmesi için yapılan çalışmalar olarak tanımlanmıştır.

Bu tanımlamada dikkat çeken sağlık riskleri şunlardır:

• Fiziksel faktörler: gürültü, titreşim, radyasyon ve havanın sıcak veya soğuk olması
• Kimyasal faktörler: havada bulunan toz, gaz ve buhar, duman, sıvılar ve aerosoller
• Biyolojik faktörler: virüsler, bakteriler, parazitler ve kemirgenler
• Ergonomik faktörler: hızlı hareketler, tekrarlayan hareketler ve güç gerektiren hareketler

İş güvenliği konusu ise, işletmede çalışma ortamında faaliyetlerin sürdürülmesi sırasında meydana gelen tehlikelerden veya çalışanların sağlıklarına zarar verecek koşullardan korunmak ve daha iyi bir iş çalışma ortamı oluşturmak için yapılan planlı ve bilimsel çalışmaları ifade etmektedir. Daha basit bir anlatımla iş güvenliği, işletmelerde çalışanların sağlıklı ve güvenli durumda çalışmalarını temin etmek amacı ile bir takım önlemlerin alınmasıdır.

Bu durumda iş güvenliği çalışmalarının amaçları şu şekilde sıralanabilir:

• Çalışanları, faaliyetleri sırasında çeşitli tehlikelere ve sağlıklarını bozacak nedenlere karşı korumak
• Çalışma ortamını ve çalışma koşullarını düzeltmek
• Çeşitli tehlikelerin ve sağlığa zarar verecek nedenlerin ortadan kaldırılmasını sağlamak
• Çalışma ortamında, çalışanların daha rahat ve güvenli olmalarını sağlayacak bir düzen yaratmak
• Bu yöndeki çalışmaların hepsini, planlı ve bilimsel yöntemlere dayanarak gerçekleştirmek

İş sağlığı ve güvenliğini temin etmek konusunda işverenler kadar çalışanlar da sorumludur. Faaliyet konusu ne olursa olsun bu faaliyetler, hiçbir şekilde iş güvenliği sağlanmadan yapılacak kadar acele ve önemli değildir. İşletmeler şu konuyu mutlaka göz önünde tutmak zorudadır: basit ve iş gücü kaybı yaratmayan kazalar, aslında büyük kazaların habercisidir.

İş kazaları, çalışanların sağlığına ve işletmenin mallarına zarar verecek her türden beklenmeyen olaylardır. Bu yüzden kazaların olacağı önceden bilinmez. Kontrol dışı olarak ortaya çıkar ve işletmenin faaliyetlerini geçici veya sürekli olarak keser ve büyük veya küçük mutlaka bir hasar yaratır. Burada faaliyet konusu ile kaza arasında bir illiyet bağı bulunmaktadır.

İstatistiksel olarak bakıldığı zaman, her 330 kazadan 1’i ölümle ve 29’u organ kaybı ile sonuçlanmakta, 300’ü ise ucuz atlatılmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği konusunda bu istatistik çok anlam taşımaktadır.

2012 yılında çıkarılan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işletmelerde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi açısından işverenlere ve çalışanlara düşen görev, yetki ve sorumlulukları düzenlemektedir.

Yine istatistiklere kısa bir göz atalım: işletmelerde her üç dakikada bir iş kazası meydana geliyor, her doksan dakikada bir çalışan sakat kalıyor, her dört saatte bir çalışan yaşamını kaybediyor. Başka bir bakış açısı ile hergün ortalama 4 çalışan yaşamını kaybediyor, her yıl 15 bin çalışan sakatlanıyor ve her yıl 140 bin çalışan iş kazası geçiriyor. Bunlar çok ciddi rakamlardır ve mutlaka iş kazalarının üzerine gitmek gerekmektedir. Ülkemizde iş kazalarının en fazla karşılaşıldığı sektörlerin başında inşaat, madencilik ve metal iş kolları gelmektedir.

Çalışanları tehid eden bir başka risk de meslek hastalıklarıdır. Meslek hastalığı derken, çalışanların, yapılan işin niteliklerine göre tekrarlanan bir nedenle veya çalışma ortamının ve işin koşulları yüzünden geçici veya sürekli bir hastalık, sakatlık veya ruhi sıkıntı yaşaması ifade edilmektedir. Bir kısım melek hastalıkları gürültüye bağlı işitme rahatsızlıklarıdır. Bir kısmı ise, çeşitli metal tozları, kaynak duman ve gazları, karbonmonoksit gazı, solvent ve diğer temizleyici maddeler ve asitler gibi kimyasal maddeler yüzünden olmaktadır. Kimyasal maddelerden etkilenme, solunum ve akciğerler yoluyla, cilt üzerinden veya ağız ve sindirim sistemi ile olmaktadır.

İş Güvenliği Testlerinin Kapsamı

Kazaların önemli bir kısmı, güvensiz davranış ve koşullardan veya bunların birarada olmasından meydana gelmektedir. Kazalara katkıda bulunan faktörler ise çalışanların zihinsel durumu, fiziksel özellikleri ve işletmenin güvenlik önlemlerinin yeterli olup olmamasıdır.

Çalışanların doğasında olan dalgınlık, acelecilik, tavır, güvenlik önlemlerine uymama, şakalaşma, aşırı hızlı olma, dikkatsizlik, ihmalkarlık ve tehlikeli çalışma gibi davranış şekilleri güvensiz davranışların en güzel örnekleridir. Bunarın bir kısmı yetersiz bilgi ve deneyimden kaynaklanmaktadır.

Faaliyetler sırasında kullanılan makina ve ekipmanların bakımlarının yapılmamış olması, hasarlı olması, yanlış kullanılıyor olması, yetersiz koruyucu ekipman kullanılması, uygun olmayan ekipman kullanılması, uygun olmayan koruyucular kullanılması ve yetersiz uyarı sistemi gibi durumlar da başlıca güvensiz durumlara örnektir. Bunların önemli bir kısmı çalışma ortamının düzensizliğinden, dağınık olmasından ve temiz olmamasından kaynaklanmaktadır.

İş kazalarının işletmelere olan görünmeyen maliyeti, bunların görünen maliyetinin ortalama beş katı fazladır. Bu görünmeyen maliyetler arasında işin durması yüzünden iş günü ve iş gücü kayıpları, binanın, makinaların, ekipmanların ve ürünün zarar görmesi, verimin düşmesi, çalışanların motivasyonunun düşmesi, firma için kötü imaj ve pazar kaybı sayılabilir.

Bütün bu kayıplar dikkate alındığında iş güvenliği testlerinin önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Yetkili test ve muayene laboratuvarları tarafından gerçekleştirilen bu test, ölçüm ve analiz çalışmalarında, yürürlükte olan yasal düzenlemeler ve yerli ve yabancı standartlar esas alınmaktadır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre işletmeler çalışma ortamlarında iş sağlığı ve güvenliğinin temin edilmesi için gerekli bütün önlemleri almak, gerekli bütün araç ve gereçleri eksiksiz bulundurmak, işletmede alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını kontrol etmek, bu yönde risk değerlendirme çalışmaları yapmak, çalışanların karşısına çıkacak mesleki riskler ve alınması gerekli önlemler ve yasal hak ve sorumlulukları konusunda onları eğitmek zorundadır. Çalışanlar da iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan bütün önlemlere uymak zorundadır.