Yüksek sıcaklıklarda çalışmak, çalışanların sağlığına zararlıdır. Isı çarpmasından başlayarak kalp krizine kadar birçok rahatsızlık yaratması mümkündür. İnsan vücudunun sıcaklığı 40 dereceyi geçtiği anda kalp krizi riski artmaktadır. Hava sıcaklığı ile birlikte hissedilen sıcaklığı artıran nem oranı da, çalışan sağlığı açısından önemli bir faktördür. Çalışan kişinin genel sağlık durumu, fiziki durumu, yaşı, üzerindeki kıyafetlerin türü ve yaptığı iş için harcadığı kalori miktarı da çalışanların maruz kaldığı riski arttıran unsurlardır.
Yerküreyi koruyan sera gazları dünyanın ısısının belli bir seviyede olmasını sağlamaktadır. Ancak son yıllarda atmosfere çok daha fazla salınan karbondioksit ve diğer sera gazları, yerkürenin ısısının artmasına neden olmaktadır. Yerkürenin çok sıcak olması veya çok soğuk olması bütün canlılar için tehlike demektir. Sanayi devriminin neden olduğu bugünkü durumda olağandan fazla karbondioksit atmosfere bırakılmaktadır ve bunun sonucunda iklim değişiklikleri yaşanmaya başlamıştır. Hava sıcaklıkları ve havadaki nem miktarı giderek artış göstermektedir.
Böylesine bir ortamda hissedilen sıcaklığın yükselmesi, çalışanların iş verimini ve konsantrasyonlarını olumsuz şekilde etkilemekte ve işletme verimini düşürmektedir. Alınan önlemlere rağmen ülkemizde de özellikle sıcak bölgelerde hissedilen sıcaklıklar daha da artacak ve çalışma ortamı giderek daha elverişsiz bir hal alacaktır. Bunun önüne geçmek için de işyerlerinde ve konutlarda daha fazla ısıtma ve soğutma sistemleri kullanılacaktır.
Termal konfor koşullarının tespit edilmesinde başvurulan şu iki temel standart bulunmaktadır:
- TS EN ISO 7730 Orta dereceli termal ortamlar - PMV ve PPD indislerinin tayini termal rahatlık için şartların belirlenmesi
- TS EN 27243 Sıcak ortamlar - WBGT (yaş hazne küre sıcaklığı) indeksine göre ısının çalışan üzerindeki baskısının tahmini
Bunlardan TS EN ISO 7730 standardı ılıman ortamlarda başvurulan bir standarttır. Bu standardın birinci bölümü kişisel memnuniyetsizlik koşullarını, ikinci bölümü ise çevresel memnuniyetsizlik koşullarını kapsamaktadır. Kişisel değişkenler çalışanın metabolizması ile, yani o anda yaptığı iş ile ve üzerindeki giysilerin yalıtım direnci ile ilgilidir. Çevresel değişkenler ise havanın sıcaklığı, radyan ısı (yüzey sıcaklığının ışıma ile etkilemesi), bağıl nem ve hava hızı ile ilgilidir. Bu standartta kişisel memnuniyetsizlik koşullarını oluşturan iki gösterge bulunmaktadır:
- PMV (predicted mean vote) ortam ile ilgili verilen ortalama oy miktarı
- PPD (predicted percentage dissatisfied) yani ortalama memnun olmayan yüzdesi (kişisel memnuniyetsizlik yüzdesi)
Termal konforu belirlemek için bu metod dünya çapında yaygın olarak kullanılmaktadır. Burada önemli olan PMV değerini sıfıra yaklaştırmaktır (hesaplamalarda -3 ile +3 arasında bir değer elde edilir).
Eğer PMV değeri yüksek çıkıyorsa, bu ortamlarda sıcak ortamlar için başvurulan TS EN ISO 27243 standardı kullanılmaktadır. Bu durumda ölçülmesi gereken sıcaklık indeksi, ıslak hazne küre sıcaklığıdır (WBGT, wet bulb globe temperature). Bu metoda ısı baskısı metodu dendiği de olmaktadır. Bu ölçüm metodu ile genelde sanayi sektöründe, yüksek ortam sıcaklığına maruz kalan çalışanların, en fazla o ortamda ne kadar süre ile çalışabilecekleri tespit edilmektedir.
Aslında konfor kişiden kişiye değişse de, termal konfor, bir çalışma ortamında, sıcaklık, bağıl nem, radyan ısı, hava hızı ve benzeri parametrelerin çalışanların üzerindeki fiziksel ve ruhsal etkisinin ifadesidir. Bu yüzden çalışanların büyük bir çoğunluğu için, fiziksel ve ruhsal açılardan duyulan rahatsızlıkların en düşük seviyede olduğu bir ortam, konforlu olarak kabul edilmektedir. Konforlu bir çalışma ortamında, çalışanların algısı, kavrayışı, dikkati, verimi ve performansı yüksek demektir. Buna bağlı olarak da o işyerinde çalışan sağlığı ve güvenliği sağlanmış, iş kazaları en düşük seviyeye çekilmiş demektir.
Termal Konfor Kapsamı
Nemli havalarda sıcaklığın etkisi daha yüksektir. Kuru hava sıcaklığı termometrenin ölçtüğü sıcaklıktır. Güneş ışığı olmayan iç ortamlarda çalışanlar ile güneş ışığında dış ortamda çalışanlar için sıcaklık etkisi farklıdır. Ancak iklimsel etkenlerin dışında, çalışanların termal konforlarını etkileyen metabolik faktörler de vardır. Örneğin çalışanların harcadıkları enerji miktarı. Yapılan iş ne kadar ağırsa, harcanan enerji miktarı da yüksek demektir ve termal konfor bundan olumsuz etkilenir. Ayrıca çalışma ortamında olan hava akımı ve kişinin çalıştığı ortamın sıcaklığına alışık olup olmaması da termal konforu etkilemektedir. Termal konforun sağlanması açısından farklı dinlenme ve çalışma süreleri belirlenmiştir. TS EN ISO 27243 standardında bu süreler, yüzde 25 çalışma yüzde 75 dinlenme, yüzde 50 çalışma yüzde 50 dinlenme, yüzde 75 çalışma yüzde 25 dinlenme ve sürekli çalışma olarak dikkate alınmıştır.
Kapalı bir çalışma ortamında termal konforun hemen farkına varılmaz. Belli bir süre geçtikten sonra bunun farkına varılır. Eğer termal konfor koşulları bulunmuyorsa, çalışanlar önce sıkıntı hisseder, arkasından rahatsızlık duymaya başlar. Çalışma ortamındaki elverişsiz ortam koşulları ve ısı etkilenmeleri iş kazalarının yaşanmasında ve üretimin düşmesinde öenmli bir etkendir.
Yukarıda da açıklandığı gibi çalışanların bulundukları ortam ile ısı alışverişinde şu dört faktör etkilidir: hava sıcaklığı, havadaki nem miktarı, hava akım hızı ve radyant ısı.
Çalışma ortamlarının termal konfor açısından değerlendirilmesi için test ve muayene kuruluşları tarafından bir takım ölçümler, analizler ve değerlendirmeler yapılmaktadır. Çalışanların en fazla ısıl strese maruz kaldığı alanlar, genelde eritme kazanları, haddeleme fırınları ve bunlar gibi yüksek ısı yayan ekipmanların bulunduğu alanlardır. Bu alanlara en fazla çelik sektöründe, dökümhanelerde, cam sektöründe ve seramik sektöründe rastlanır.
WBGT indeksi, çalışanların maruz kaldığı termal yükün bir boyutudur. Genelde sekiz saatlik bir mesai boyunca ölçüm yapılır ve ortalaması alınır. Bu ölçümler ısıl yük açısından çalışma ortamının hava koşullarını içermektedir ve üç parametre ile belirlenmektedir:
- Radyan sıcaklık / küre
- Yaş termometre sıcaklığı
- Kuru termometre (hava) sıcaklığı
