Agrega; doğal, yapay veya her iki cinste de yoğun mineral malzemenin genellikle 100 mm’ye kadar çeşitli büyüklüklerdeki kınlmamış - kırılmamış, çakıl, taş gibi mineral malzemeler ya da bu malzemelerin bir araya gelerek oluşturduğu, bir bağlayıcı ile bağlandıkları zaman harç, asfalt veya beton gibi sağlam maddeler ortaya çıkartan karışımlardır.
Sözlük anlamına bakıldığı zaman, farklı büyüklüklerde kırıklı veya kırılmamış, yapay veya doğal, yoğun mineral malzemelere agrega adını almaktadır. Agrega; doğal, yapay veya her iki cinste de yoğun mineral malzemenin genellikle 100 mm’ye kadar çeşitli büyüklüklerdeki kırılmamış, çakıl, taş gibi mineral malzemeler veya bu malzemelerin bir araya gelerek oluşturduğu, bir bağlayıcı ile bağlandıkları zaman harç, asfalt veya beton gibi sağlam maddeler meydana getiren karışımlar olmaktadır.
Agrega çeşitleri içinde malzemesinin yapısı olarak en fazla kullanılanları, kum ve çakıl olmaktadır. Çakıllar inşaatlarda en çok kullanılan doğal agrega çeşitleri arasında yer almaktadır. Fakat çoğu zaman çakıl yerine, doğal taş kütlelerinin makinalar kullanarak parçalanama haline gelmesi ile elde edilmiş olan kırma taşlar da agrega olarak kullanılmaktadır. Doğal kuma ihtiyaç duyulan yerlerde, öğütücü makinalar kullanılarak yapay ince agrega da elde edilmektedir.
Agreganın başa gelen özelliklerinden sağlam yapıya sahip olmaları, kolay aşınma durumu olmaması, su ile temas durumunda yumuşak olmamaları ve dağılmamalarıdır. Agrega kullanılırken, çimento bileşenleri ile bir araya geldiklerinde zararlı bir bileşik meydana getirmemesi ve kullanıldığı yerin aşınmaya karşı korunmasını tehlike yaratmaması gerekli olmaktadır. Ayrıca agrega tanelerinin dokusunun ve şeklinin iyi olması yanı sıra tanelerin büyük olmaları bakımından dağılımının, kullanım amacına ve standartlara uygun olması beklenmektedir. Ve elbette agrega içinde başka zararlı maddelerin olmaması gerekmektedir.
Agreganın fiziksel özelliklerini belirleyen sebepler şunlar olmaktadır: birim ağırlığı, yoğunluğu, agreganın kapasitesi yani birim hacimde tanelerin işgal ettiği hacmin büyüklüğü, agreganın donmaya ve çözülmeye karşı dayanıklı olması ve agrega taneleri arasında boşlukların niteliği. Ayrıca agreganın mekanik özelliklerini belirleyen faktörler de şunlar olmaktadır: agreganın basınca dayanıklılığı, aşınmaya karşı dayanıklı olması ve çarpmaya karşı dayanıklı olmasıdır.
Beton yapımında en önemli olan malzemeler arasında yer alan agregadır. Agrega çeşitliliği, sıkışabilmesi ve granülometrisi (yani agreganın hangi oranlarda kullanılacağı) betonun sınıfını etkilemeye uğratmaktadır. basit bir anlatımla kum, çakıl ve kırma taş karışımı olan agreganın, çapları 4 milimetreye kadar olanları kum, 32 milimetreye kadar olanları ise çakıldır. Agrega bu malzemelerin harmanlanması ile elde edilmektedir ve yapılarda beton oluşturma yaratmak için kullanılmaktadır. Bazı durumlarda dolgu malzemesi olarak da kullanılmaktadır.
Bu özellikleri ile agregalar doğal agrega ve yapay agrega olarak iki çeşit olmaktadır. Doğal agrega genel olarak dere yatakları, deniz kıyıları ve kum ocaklarından elde edilmektedir. Agrega, yol ve tünel yapımlarından her türden inşaatlara kadar geniş bir kullanım alanına sahip olmaktadır.
Yetkili test ve muayene laboratuvarlarında agrega testleri gerçekleştirilmektedir. Bu testler sırasında yürürlükte olan yasal düzenlemeler yanı sıra yayınlanmış standartlar da dikkate alınmaktadır. Agrega testlerinde esas alınan birkaç standart şunlardır:
- TS EN 1097-6 Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler - Bölüm 6: Tane yoğunluğunun ve su emme oranının tayini
- TS EN 1744-7 Agregaların kimyasal özellikleri için deneyler - Bölüm 7: Belediye Çöp Yakma Fırını Taban Külündeki Agreganın (MIBA Agregası) yanma kaybının tayini
- TS EN 933-1 Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 1: Tane büyüklüğü dağılımının tayini - Eleme yöntemi
- TS EN 933-7 Agregaların geometrik özellikleri için deneyler - Bölüm 7: İri agregalarda kavkı içeriğinin tayini - Kavkı yüzdesi
- TS EN 932-5 Agregaların genel özellikleri için deneyler - Bölüm 5: Genel cihazlar ve kalibrasyon
- TS EN 1355 Gaz beton veya hafif agreganı gözenekli beton - Basınç altında sünme tayini
