Ülkemizin geleneksel mimarisinde, zemin katlar ve avluyu çevreleyen duvarlarda malzemenin ana yapısı taş olmaktadır. Geleneksel mimarimiz bu özelliği ile dünyada birçok araştırmaya da konu olarak yerini almış olmaktadır. Ahşap bulmanın çok zor olduğu birçok bölgede, genellikle giriş katı duvarların taş olmasıdır ve bunun üzerine ahşap iskelet sistemi kurulmaktadır. Bu birinci katlar ise çoğunlukla ana yaşam alanları olarak yer almaktadır.
Aslına bakılırsa taş, antik dönemlerden beri yapılarda ve anıtlarda kullanılmış olan çok önemli bir yapı malzemeleri arasındadır. Taşlar, kullanıldığı yere bağlı olarak, yapının önemine, kullanım amacına, büyüklüğüne ve bulunduğu bölgeye göre farklı şekillerde işlenmiş ve şekil verilmiştir. İnsanlar varlıklarını sürdürdükçe taş, tuğla veya ahşap gibi diğer yapı malzemeleri ile birlikte her zaman yapıları oluşturan geleneksel bir yapı malzemesi olmuştur. Yapının çeşitli kısımlarında ve bunların özelliklerine göre farklı cinslere sahip olan taşlar, her dönem mimari eleman özelliğini koruma durumunda olmuştur.
Yer kabuğunu ortaya çıkartan külte (kaya) maddesinden kopan irili, ufaklı parçalar olarak adını almaktadır. Tortul, püskürük, metamorfİk olmak üzere çeşitli sınıflara ayrılmaktadır.
Tortul külteler sularda sürüklenen maddelerin tortulaşması ile meydana gelmiştir (çakmaktaşı, sileks, kumtaşı gibi). Püskürük külteler yeryüzüne çıkan lavların soğumasından meydana gelmiştir. İçlerinde fosil bulunmaz (Granit, profil, bazalt gibi). Metamorfİk külteler ışık, su buharı gibi etkenlerle fiziksel niteliklerini yok etmiş olanlardır. (Mermer gibi). Bu taşların çıkarıldığı ocaklara da «taş ocakları» denir.
İnsanlar taşlardan bina, set, köprü, saray, sur, kale, yol yaparak ondan istifade etmişlerdir. Yaşayışlarına ve kurdukları medeniyetlere göre bunlar değişik şekillerde meydana gelmiştir. Yapılan kazılardan ortaya çıkarılan eserler bunları göstermiş olmaktadır. ilk insan ve ilk peygamber hazret-i adem yaratıldığı zaman, dünyada toprağın yanında taş da vardı. İlk önce taşı bina yapımında kullanan hazret-i Ademdir. Çamur ve taştan ev yapmıştır.
Taşların farklı yapılarda amaç kullanımları, çeşitli şekillerde sınıflara ayrılabilir. Örneğin taşıyıcı taşlar, doğrudan yapıda taşıyıcılık görevi yapmış olmaktadır. Yapının duvarlarının bütünü taş kullanılarak inşa edilir. Kaplama taşları, yapıda kullanılan bir malzemenin üzerini kaplamak için kullanılır. Süsleme taşları, yapının çeşitli kısımlarında süsleme amacı ile kullanılır. Agrega olarak taşın kullanılması ise beton üretimindedir. Taş farklı büyüklüklerde kırılma göstererek kum ya da çakıl haline getirilir ve harç veya sıva karışımlarında kullanılır.
Tarihte de görüldüğü gibi günümüzde de taşlar, yapılarda bu amaçlara uygun şekilde kullanılmaktadır. Taşların tarih boyunca kullanıldığı yerler genelde şunlar yer almaktadır: yapı temelleri, duvarlar, döşemeler, merdivenler, pencere ve kapı açıklıkları, denizlikler, eşikler, şebekeler, ayaklar, sütunlar, kemerler, tonozlar ve kubbeler.
Yapı malzemesi olarak kullanılan taşlar genel olarak moloz taş, kaba yontu taş, ince yontu taş ve kesme taş olarak sınıflandırılmış olmaktadır. Moloz taş, ocaktan çıktığı gibi kullanılan ve işlenmemiş olan taşlardır. Kullanılırken sadece sivri uçları kabaca düzeltilir. Bu taşlar kullanıldığı zaman duvar örgüleri kaba bir görünüm taşır. Kaba veya ince yontu taşlar kullanılmadan önce şekil verilen ve kullanıldığı zaman daha düzgün bir görünüm elde edilen taşlardır. Kesme taşlar ise bütün yüzeyleri işlenmiş olan ve düzgün bir şekle sokulmuş yapı taşları olmaktadır.
Bugün yapı sektöründe taşların kullanım alanları ve özellikleri, ilgili yasal düzenlemelerde ve yerli ve yabancı kuruluşlar tarafından yayınlanan standartlarda yer almaktadır. Taşların kullanıldıkları alanlara göre taşıması gereken nitelikler ise yetkili laboratuvarlarda gerçekleştirilen testler ile tespit edilmektedir. Bu testler sırasında esas alınan birkaç standart şunlardır:
- TS EN 771-5 Kagir birimler - Özellikler - Bölüm 5: Yapay taş kagir birimler
- TS EN 771-6 Kagir birimler - Özellikler - Bölüm 6: Doğal taş kagir birimler
- TS EN 1467 Doğal taşlar - Ham bloklar – Özellikler
- TS 2824 EN 1338 Zemin döşemesi için beton kaplama blokları - Gerekli şartlar ve deney metotları
- TS 436 EN 1340 Zemin döşemesi için beton bordür taşları - Gerekli şartlar ve deney metotları
- TS EN 1341 Dış zemin döşemeleri için tabii kaplama taşları - Özellikler ve deney metotları
