3.Taraf Muayenesi Ne Demektir?
Bir işletmenin ürün veya hizmetlerin ya da tesislerinin uluslararası standartlara ve müşterilerin teknik şartnamelerine uygun olup olmadığının, üretim faaliyetleri sırasında veya üretim tamamlandıktan sonra incelenmesi amacı ile, bağımsız ve tarafsız kuruluşlar tarafından ve uzman teknik personel ile gerçekleştirilen teknik test, kontrol, değerlendirme ve raporlama hizmetlerine üçüncü taraf muayene hizmetleri denmektedir.
Bu hizmetleri en fazla talep eden işletmeler, ithalat ve ihracat yapan firmalar, uluslararası iş yapan taahhüt firmaları, leasing firmaları, yurtiçinden ürün ve malzeme satınalan firmalar ve sanayi tesislerinin işletmecileri ve bakım üniteleri olmaktadır.
Üçüncü taraf muayene hizmetleri daha çok müşterilerin ihtiyaç ve beklentileri doğrultusunda verilir ve standart bir hizmet şekli bulunmamaktadır. Ürünün kritikliği esas alınarak ürünün tamamının kontrol ve muayene edilmesinden örnekleme yöntemine kadar farklı kontrol ve muayene seviyelerinde bu hizmet verilmektedir. Gözetim sıklıkları da müşterilerin talepleri doğrultusunda şekillenmektedir. Bu şekilde üçüncü taraf hizmetleri işletmelerin ihtiyaçları paralelinde ve gerekli olan zamanlarda verilmiş olmaktadır.
Çeşitli sektörlerde üretilen her türlü ürün için uygunluk kontrolleri ve muayenesi, ilgili standartlar ve müşteri talimatları çerçevesinde, tamamen bağımsız ve tarafsız olarak verilmektedir. Üçüncü taraf gözetim ve muayene hizmetleri, montaj gerektiren ürünlerde montaj çalışmaları tamamlandıktan sonra yerinde gerçekleştirilmektedir.
Gıda Üreten Firmalarda Üçüncü Taraf Uygunluk Değerlendirmeleri
Gıda maddeleri sadece ülkemizde değil bütün dünyada çok fazla ticareti yapılan maddeler arasındadır. Bugün üretim hızı ve çeşitliliği, üretim faaliyetlerinin karmaşıklığı ve resmi mercilerin sınırlı kapasitesi yüzünden yeterli etkinlikte denetim yapamamaları yüzünden, tüketilen ürünlerin sağlıklı, kaliteli ve güvenilir olması konusunda tüketiciler haklı olarak endişe duymaktadır. Bu nedenle gıda maddelerinin, resmi mercilerin yapacağı kontrollerden bağımsız olarak ilave kontrollerinin yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Sık sık karşılaşılan gıda kaynaklı hastalıklar ve salgınlar yüzünden gıda sektöründe faaliyet gösteren işletmeler, kendi ürünlerinin sağlıklı ve güvenilir olduğunu ve yürürlükteki yasal düzenlemelere ve yerli ve yabancı kuruluşlar tarafından yayınlanan standartlara uygun olduğunu kanıtlamak istemektedir.
İşletmeleri baskı altında bırakan bu durum, tarafsız ve bağımsız yapılacak denetimlerin önemini ortaya koymaktadır. Sadece gıda maddesi üreten firmalar değil gıda ticaretinde önemli bir rol oynayan büyük perakendeci firmalar da birlikte çalıştıkları yetiştirici, üretici veya paketlemeci tedarikçilerinden, güvenilir ve kaliteli gıda ürettiklerini belli standartlar aracılığı ile kanıtlamalarını istemektedir.
Bu tür denetim faaliyetleri bazen büyük üretici veya perakendeci firmalar tarafından kurulan kendi denetim ekipleri aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Ancak çoğu zaman bu işi uygunluk değerlendirme hizmetleri veren denetim kuruluşları veya muayene kuruluşları üstlenmektedir. Bu ikinci grup kuruluşlar üçüncü taraf muayene hizmetlerini üstlenmiş olmaktadır.
Üçüncü taraf muayene kuruluşları, iki yoldan bu denetimleri gerçekleştirmektedir. Birinci yol, hizmet verdikleri kuruluş tarafından temin edilen anlaşma koşulları, kurallar, kriterler veya özel standart setleri baz alınarak hizmet vermektir. Burada amaçlanan, hizmet verilen kuruluş ile onun tedarikçileri arasındaki anlaşma kapsamında yükümlülüklerin ne derece yerine getirildiğinin tespit edilmesidir. İkinci yol ise tedarikçi firmalar belli yönetim sistemlerini kurmuşlar ve belli standartlar çerçevesinde faaliyetlerini sürdürüyorlarsa, bu durumun tespit edilmesine yöneliktir. Tedarikçi firmaların sahip oldukları yönetim sistemi belgelerine veya ürün standart belgelerine ne derece sadık kaldıklarının üçüncü bir gözle ortaya konulması için üçüncü taraf muayene hizmeti verilmektedir.
Aslına bakılırsa, gıda güvenliğinin sağlanmasına yönelik mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde resmi kuruluşların, ülkedeki gıda operasyonlarının tamamını kontrol altında tutmaları beklenemez. Oysa üçüncü taraf muayene kuruluşları tarafından gerçekleştirilen uygunluk değerlendirme çalışmaları ile gıda zinciri üzerinde bulunan bütün firmaların uluslararası kabul gören gıda güvenilirliği düzenlemelerine ve sektör standartlarına uymaları sağlanmış olmaktadır. Doğal olarak bu çalışmalar ile gıda tedarikçisi işletmeler daha nitelikli hale gelmiş olmaktadır.
Organik Tarım Faaliyetlerinde Üçüncü Taraf Muayenesi
Organik tarım faaliyetleri de üçüncü taraf denetimlerine konu olmaktadır. Organik tarım faaliyetleri, üretilen ürünlerin belli bir yasal düzenleme çerçevesinde kontrol altına alınmasını ve izlenmesini gerektirmektedir. Yani organik tarım çalışmalarının, ilgili yönetmelik esaslarına uygun olarak yapılıp yapılmadığının tespit edilmesi gerekmektedir. Bu arada düzenli kayıtların tutulması, sonuçların raporlanması, ihtiyaç duyulması durumunda organik ürünlerin bu niteliğinin laboratuvar test ve analizleri ile tespi edilmesi gerekmektedir.
Ülkemizde organik tarım çalışmaları, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından Avrupa Birliği direktifleri esas alınarak hazırlanan yasal düzenlemeler çerçevesinde yönetilmektedir. Yasa gereğince organik ürünlerin, ekim ve üretim çalışmalarından tüketicilere sunulmasına kadar olan bütün aşamalarının kontrol edilmesi ve belgelenmesi gerekmektedir. Yasal düzenlemelere göre bu sorumluluk Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek veya tüzel kişiler tarafından yerine getirilmektedir. Bu kuruluşlar üçüncü taraf muayene kuruluşlarıdır. Bugün yetki verilmiş yirmiden fazla kuruluş üçüncü taraf kontrol kuruluşu olarak faaliyet göstermektedir.
Dış Ticaret İşlemlerinde Üçüncü Taraf Muayenesi
Üçüncü taraf uygunluk değerlendirme ve muayene çalışmaları, dış ticarete konu olan gıda malların kalitesinin, miktarının, gümrük sınıflandırmasının ve benzeri kriterlerinin doğruluğunu saptamak ve her türlü gözetim faaliyetinde bulunmak amacı ile yapılmaktadır. Mevcut yasal düzenlemelerde bu kuruluşlar uluslararası gözetim şirketleri olarak anılmaktadır. Bu şirketler tarafından gerçekleştirilen üçüncü taraf muayene ve gözetim çalışmalarında, yükleme ve boşaltma denetimi, kalite kontrolü, ağırlık gözetimi, üretimi yapan firmanın kontrolü, belge kontrolü ve örnek alımı gibi gözetim ve muayene işlemleri yapılmaktadır. Üçüncü taraf kuruluşların işlevi, alıcı ve satıcı arasında problem yaşanmamasını sağlamak ve olası ihtilafları çözmektir. Burada yapılan iş ürünün sözleşmeye uygun olup olmadığının tespit edilmesidir. Ülkemizde bu işi üstlenen üçüncü taraf muayene kuruluşları, 2005 yılında yayınlanan Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Rejimi Kararı’na dayanarak bu hizmeti vermektedir.
