Low Voltage veya Alçak Gerilim Nedir?
Voltaj kelime olarak gerilim anlamına gelmektedir. Gerilim, elektronları, etkisi altında kaldıkları elekrostatik alan kuvvetine karşı hareket ettiren kuvvete verilen isimdir. Bir anlamda elektrik potansiyel farkıdır. Yani gerilim, bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farktır. Bir elektrik devresinden elektrik akımının geçmesi için bir kuvvetin olması gerekmektedir. Bu kuvvet yoksa, serbest elektronların harekete geçmesi mümkün değildir. Bu şekilde serbest elektronları hareket ettiren ve elektrik devresinden akım geçmesine neden olan kuvvete voltaj denmektedir.
Evlerde kullanılan alternatif akımın etkin gerilimi 220 volttur. Bu gerilim değeri yükseldikçe bunun etkisinde kalacak insanların can güvenliği tehlikeye girer. Yüksek gerilimi izole etmek mümkün değildir. Bu nedenle pratikte kullanılabilir gerilim, alçak gerilimdir. Bütün elektikli ve elektronik cihazların çalışması için 110-380 volt arasında gerilime ihtiyacı bulunmaktadır.
Elektrik enerjisinin uzak mesafelere taşınması ve dağıtılması için gerilim değeri yükseltilmektedir. Yüksek gerilim hatlarında 380 bin volt gerilim bulunmaktadır.
İlgili Yasal Düzenlemeler Nelerdir?
Yeni Yaklaşım Direktifleri çerçevesinde Avrupa Birliği tarafından yayınlanan direktiflerden biri de 2006/95/AT Alçak Gerilim Yönetmeliği’dir (LVD). Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bu direktifi esas alarak Belirli Gerilim Sınırları Dahilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat İle İlgili Yönetmelik (2006/95/AT) çıkarmıştır.
Bu yönetmelik, emniyet gerekleri ve uygunluk değerlendirme süreçlerine uygun üretilen cihazların piyasaya sunulabilmeleri için gerekli olan koşulları açıklamaktadır. Dolayısıyla yönetmelik kaspamında giren cihazlar şunlardır:
- 50 volt ile 1000 volt arasında alternatif akım ile çalışması tasarlanan araçlar
- 75 volt ile 1500 volt arasında doğru akım ile çalışması tasarlanan araçlar
Bu özelliklere uygun elektrikli ve elektronik araçlar, yönetmelik ekinde yer alan temel güvenlik gereklerini karşılamak zorundadır.
Söz konusu Avrupa Birliği direktifi 2014 yılında değişikliğe uğramıştır. Bu direktif elektrikli cihazların kullanılması sırasında ortaya çıkan riskleri kapsamaktadır. Bu risklere sadece elektrik riskleri değil, mekanik, kimyasal ve diğer riskler de dahildir. Temel amaç elektrikli ve elektronik cihazların, bunları kullananlar için bir tehlike teşkil etmeyecek güvenlikte olmalarını sağlamaktır. Bu değişiklik paralelinde ülkemizde de 2016 yılında Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Belirli Gerilim Sınırları İçin Tasarlanan Elektrikli Ekipman İle İlgili Yönetmelik (2014/35/AB) yayınlanmış ve bir önceki yönetmelik iptal edilmiştir.
Söz konusu yönetmelik ekinde yönetmelik kapsamı dışında kalan ekipmanlar ve durumlar sayılmıştır (Ek 2). Buna göre şu ekipmanlar kapsam dışında bırakılmıştır:
- Patlayıcı ortamlarda kullanılmak üzere üretilen elektrikli ekipmanlar
- Radyoloji ve tıbbi amaçlı olarak üretilen elektrikli ekipmanlar
- Yük ve insan asansörlerinde kullanılan elektrikli parçalar
- Elektrik sayaçları
- Evlerde kullanılan fiş ve prizler
- Elektrikli çit kumandaları
- Radyo-elektrik paraziti (seslerin karışımı)
- Avrupa Birliği ülkelerinin katıldığı uluslararası kuruluşlar tarafından düzenlenen güvenlik esalarına uygun, gemi, uçak veya demiryollarında kullanılan özel elektrikli ekipmanlar
- Araştırma ve geliştirme tesislerinde sadece uzman çalışanlar tarafından kullanılmak amacı ile özel üretilen değerlendirme kitleri
LVD Alçak Gerilim Testleri Nedir?
Elektrikli ve elektronik araçların yukarıda açıklanan yasal düzenlemeler çerçevesinde üretilip üretilmedikleri ve güvenlikli olup olmadıkları, yetkili test ve muayene kuruluşları tarafından gerçekleştirilen test ve ölçüm çalışmaları ile tespit edilmektedir. Bu kuruluşlar çalışmalarını, yerli ve yabancı akreditasyon kuruluşlarından aldıkları yetkiye dayanarak yapmaktadır. Akredite kuruluşlar tarafından gerçekleştirilen ölçüm ve testler ve düzenlenen raporlar dünyanın her yerinde kabul görmektedir.
Bu arada Yeni Yaklaşım Direktifleri çerçevesinde Avrupa Birliği ülkelerinde, üzerinde CE işareti bulunan ürünlerin serbest dolaşım hakkı bulunmaktadır. Üretici firmalar söz konusu yönetmelik gereklerini karşıladıkları takdirde ürettikleri elektrikli ekipman üzerine CE işaretini koyabilirler. Bunun için üretici firmanın ürün ile ilgili bir uygunluk beyanı düzenlemesi ve bu belgeyi ürünün piyasaya sunulduğu tarihten itibaren on yıl boyunca saklaması gerekmektedir. Bu beyan, ürünün ne amaçla tasarlandığını tanımlamaktadır.
Bir elektrikli veya elektronik ürün üreten işletme ürün üzerine CE işaretini koyabilmek için, LVD alçak gerilim testlerini yaptırmak zorundadırlar. Akredite kuruluşlar bu test sırasında bir yandan yasal düzenleme esalarına bir yandan da yerli ve yabancı kuruluşlar tarafından yayınlanan standartlara uymak zorundadır.
Söz konusu yönetmelik, Avrupa Birliği ülkelerinde yayımlanmış uyumlaştırılmış standartlara, ya da bunlara karşılık gelen uyumlaştırılmış Türk standartlarına, ya da bu standartların ilgili bölümlerine uygun olan ürünlerin, yönetmelik ekinde açıklanan temel gereklere uygun olduğunu varsaymaktadır (Ek 1).
Eğer ürün ile ilgili uyumlaştırılmış bir standart yoksa, Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) tarafından hazırlanıp yayımlanan uluslararası standardın güvenlik hükümlerine ve yönetmelik ekinde açıklanan temel gereklere uygun olduğunu varsaymaktadır (Ek 1).
Bu tür bir standart da bulunmuyorsa o zaman ürnlerin, ülkemizde aranılan güvenlik seviyesine eşit bir güvenlik sağlaması beklenmektedir.
LVD Low Voltage Directive testleri sırasında dikkate alınan birkaç standart şunlardır:
- TS EN 61439-1 Alçak gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni panoları - Bölüm 1: Genel kurallar
- TS EN 61439-2 ... Bölüm 2: Güç anahtarlama ve kontrol düzenekleri
- TS EN 61439-3 ... Bölüm 3: Sıradan kişiler tarafından çalıştırılması amaçlanan dağıtım panoları (DBO)
- TS EN 61439-4 ... Bölüm 4: Şantiyelerde kullanılan panolarla (ACS) ilgili özel kurallar (IEC 61439-4:2012)
- TS EN 61439-5 ... Bölüm 5: Genel şebekelerdeki güç dağıtımı için panolar
- TS EN 61439-6 ... Bölüm 6: Genel şebekelerdeki güç dağıtımı için donanımlar
- TS EN 50363-0 Kablolar - Yalıtım, kılıf ve örtü malzemeleri - Alçak gerilim enerji kabloları için - Bölüm 0: Genel bilgiler
- TS EN 50363-1 ... Bölüm -1: Çapraz bağlı elastomerik yalıtım bileşikleri
- TS EN 50363-3 ... Bölüm 3 : PVC yalıtım bileşikleri
- TS EN 50363-5 ... Bölüm 5: Halojensiz, çapraz bağlı yalıtım bileşikleri
