Dünya nüfususunun bu kadar yüksek olması ve bu nüfusun katlanarak büyümesi, beslenme problemlerini de berarberinde taşımaktadır. Bu durum elbette doğal üretimin üzerinde üretim yapmak zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Teknolojinin gelişmesi ile birlikte birçok yeni ve modern yöntemler kullanılmakta ve güçlü makinalar ve ekipmanlar kullanılmaktadır. Ancak diğer yandan insan beslenmesinde en önemli faktör olan toprak, su ve hava gibi doğal kaynaklar tükenme noktasına gelmiştir. Günümüzde toprak ve toprağın verimliliği konusu son derece önemli bir hal almıştır. Bugün resmi ve özel bütün kuruluşların birinci önceliği, toprağın canlılığının ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır.

Bu yönde son zamanlarda toprak verimliliğinin yükseltimesi ve birim alandan daha fazla ve daha kaliteli ürün elde edilmesi amacı ile sayısız çalışma yapılmaktadır. Bu alanda yapılacak en önemli işlerden biri toprak ve bitki analizleri yapılarak, en uygun gübre kullanımının teşvik edilmesidir. Ülkemizde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından, çiftçilere bu anlamda destek verilmekte ve toprak analizlerine dayanan gübreleme uygulaması yaygınlaşmaktadır.

Yetkili laboratuvarlar tarafından gerçekleştirilen toprak analizleri, toprağın gübre gereksinimini ortaya koyan çok önemli bilimsel bir yöntemdir. Bu analizlerde iki temel konu açığa çıkmaktadır:

• Toprakta bulunan yararlı bitki besin maddelerinin düzeylerini anlamak
• Toprakta yetiştirilecek bitkilerin gereksinimi olan gübrenin çeşidine ve miktarına karar vermek

Birim alandan daha yüksek ve daha kaliteli ürünler elde edilmesi, toprağın verimlilik kazanması ve bu durumun sürdürülebilmesi için toprak analizlerinin mutlaka yapılması gerekmektedir. Aksi halde gerekli olandan az veya fazla gübre kullanılabilir ya da yanlış bir gübre seçilmiş olabilir. Ayrıca gübre kullanımında zamanlama hatası bile yapılmış olabilir.

Kısaca toprak analizleri, toprakta bulunan bitki besin maddesi miktarlarının ve bu toprakta yetiştirilecek bitkinin gübre gereksiniminin tespit edilmesi işidir. Bu anaizlerin mutlaka yetkili laboratuvarlarda ve kimyasal yöntemlerle yapılması gerekmektedir.

Toprak analizleri, düşük maliyetli ancak kaliteli bir tarım için mutlaka gerekmektedir. Birbirine komşu olan iki ayrı tarlada bile toprak, farklı oranlarda bitki besin maddelerine sahiptir. Bu analizler ile toprakta eksik olan ve bitkinin sağlıklı gelişmesine engel olan besin maddelerinin hangileri olduğu anlaşılmakta ve bu yönde gübreleme yapılması için çiftçiye destek olunmaktadır.

Toprak analizi yapılmadan gübreleme yapılması durumunda bir takım olumsuz durumlar ortaya çıkacaktır. İşte bunlardan birkaçı:

• Verilmesi gereken miktardan fazla gübre kullanmak, sadece maliyeti yükseltmemekte, daha önemlisi toprağın doğal yapısını bozmaktadır.
• Verilmesi gereken miktardan az gübre kullanmak, bitkinin sağlıklı beslenemesi demektir.
• Doğru gübre seçimi yapmamak, bitkinin gübreyi bünyesine alamaması demektir.
• Doğru zamanda gübreleme yapmamak, bitkiden istenilen verimin alınamaması ve verim düşüklüğü olması demektir.

Toprak Analizlerinin Kapsamı

Yapılacak toprak analizlerinden beklenen yararın elde edilebilmesi, analiz edilecek toprak örneklerinin uygun yöntemlerle alınmış olmasına bağlıdır. Aksi halde toprak özellikleri konusunda hatalı veriler ortaya çıkar ve çiftçi yanlış yönlendirilmiş olur. Toprak yapısı çok değişkendir ve aynı tarla içinde bile farklılıklar olabilir. Bu yüzden toprak örneği alınırken şu özellikler bakımından benzerlik göstermesi önemlidir:

• İçeriğindeki organik madde ve demir bileşiklerinden kaynaklanan regi
• Tarlanın eğimi ve yüksekliği
• Toprağın kumlu veya killi olması açısından bünyesi
• Toprağın derinliği
• Toprağın verimlilik, kirlilik veya drenaj gibi problemleri
• Toprağın jeolojik yapısı ve bitki örtüsü

Bu özellikler dikkate alınarak tarla bölümlere ayrılmalı ve birçok yerden toprak örneği alınmalıdır. Kısaca toprak örneği alınmadan önce tarla homojen bölümlere ayrılmalıdır.

Toprak analizleri başka amaçlarla da yapılmaktadır. Örneğin bina, yol, baraj veya tünel inşaatlarında toprağın uygunluk durumunun belirlenmesi için de toprak analizleri yapılmaktadır. Bunun yanı sıra madencilik ve petrol arama çalışmalarında, drenaj ve arazi ıslahı gibi çalışmalarda ve çevre kirliliği çalışmalarında toprak analizlerinin yapılması büyük önem taşımaktadır. Ancak son yıllarda doğal kaynakların tükenmesi ve beslenme ihtiyaçlarının artması ile birlikte tarımda toprak analizleri daha önemli bir noktaya gelmiştir. Tarım alanlarında topraklar daha sık analiz edilmekte ve sonuçlarına göre bilimsel tarım çalışmaları yapılmaktadır. Bu amaçla yapılan başlıca toprak analizleri şunlardır:

• Toprağın besin maddesi miktarını belirlemek
• Üzerindeki bitkilere ne ölçüde besin maddesi sağlayabileceğini belirlemek
• Toprağa verilecek gübre cins ve miktarını belirlemek
• Toprakta besleme bozuklukları varsa bunun nedenlerini belirlemek
• Toprağın tuzlu ve sodyumlu alanlarını belirlemek ve ıslah edilmesini sağlamak
• Yetiştirilecek bitki türünü belirlemek
• Toprağın drenaj problemlerini belirlemek ve çözmek

Tarımsal faaliyetlerin sağlığı açısından, toprakta bulunan bitki besin maddelerinin topraktan doğru şekilde ekstrakte edilmesi ve bunların doğru kimyasal yöntemlerle analiz edilmesi önemlidir. Bitkisel üretim yapılırken, ürünün miktar ve kalitesi tamamen toprakta bulunan besin maddelerinin miktarlarına bağlıdır. Ancak diğer yandan bu besin maddelerinin bitkiye ne kadar yararlı olacağı da önemlidir.

Toprak analizleri ile elde edilen değerler, genel kabul görmüş sınır değerleri ile karşılaştırılarak yorumlanmaktadır. Bu sınır değerler büyük ölçüde Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından açıklanmıştır.

Bilinçli tarımın temelinde dengeli gübreleme ve kaliteli ve bol ürün alma bilinci yatmaktadır. Dengeli gübreleme yapmak ve sağlıklı bitki yetiştirmek içinse o bitkinin yetiştirildiği toprağın analiz edilmesi gerekmektedir. Bu arada yerli ve yabancı kuruluşlar tarafından toprak kalitesini belirlemeye yönelik birçok standart geliştirilmiştir.

Yetkili laboratuvarlar tarafından toprak analizleri yapılırken öncelikle yürürlükte olan yasal düzenleme esasları, arkasından ilgili standartlar ve genel kabul görmüş ölçüm, test ve analiz yöntemleri dikkate alınmaktadır.

Tekrarlamak gerekirse, bitkilerin sağlıklı yetiştirilmesi için sadece toprakta bulunan bitki besin maddelerinin varlığı ve miktarı önemli değildir, aynı zamanda bitkilerin besin maddelerini ne kadar alabildikleri ve kullanabildikleri de önemlidir. Bu açıdan toprak analizleri çiftçiye destek olan en önemli üretim aracıdır.